Di tích lịch sử Hang Bờ Hồ xã Liên Khê là một địa danh gắn liền với lịch sử cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta và cũng là nơi khắc ghi tội ác dã man của chúng đối với những người dân xã Liên Khê huyện Thủy Nguyên. 

Tại nơi đây, vào ngày 24, 25 và 26/1/1949 (tức ngày 26, 27 và 28 tháng Chạp năm Mậu Tý), thực dân Pháp đã gây ra vụ thảm sát kinh hoàng giết chết 72 người con của xã Liên Khê. Họ phần lớn là người già, phụ nữ, trẻ em và một số chiến sỹ cách mạng, trong cuộc thảm sát đó duy nhất có một em bé lên 8 tuổi là Mạc Đăng Sú may mắn sống sót. Ông Mạc Đăng Sú năm nay đã 82 tuổi và cũng là nhân chứng sống duy nhất hiện đang sinh sống tại địa phương.

Theo lịch sử Đảng bộ xã Liên Khê, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945- 1954), vào giữa năm 1948, phong trào kháng chiến ở Lưu Kiếm (gồm xã Lưu Kiếm và Liên Khê ngày nay) phát triển mạnh và đều khắp, nhiều thanh niên, dân quân du kích gia nhập Đại đội Lê Lợi. Nhân dân tích cực đào hầm nuôi giấu cán bộ và cất giấu thóc lúa, của cải...Sau thắng lợi của đợt "Tổng phá tề, trừ gian, tiến công đồn giặc” trong tháng 10/1948, giặc Pháp càn quét vào xã Lưu Kiếm nhiều lần, giết hại nhiều dân thường, đốt cháy hàng chục ngôi nhà. Tại thôn Mai Động, có gia đình bị giặc sát hại 4 người, chỉ còn một người sống sót.Cuối năm 1948, để tránh các cuộc càn quét của giặc, nhân dân các làng Thiểm Khê, Thụ Khê, Mai Động, Trúc Động đã tản cư vào các hang đá Cửa Chậu, cống Đá, Bờ Hồ, Cập Kẹ, Đồng Chũ, Đồng Thống, Rãm Bò, Hang Trê, Chùa Xối... Họ mang theo thóc, gạo và đồ dùng cần thiết để ăn ở, sinh hoạt trong hang. Sáng ngày 24/01/1949 (tức ngày 26 tháng Chạp năm Mậu Tý), như thường lệ, tiểu đội du kích của ta hoạt động ở khu vực chợ Tổng phát hiện thấy địch tập trung rất đông lực lượng để chuẩn bị mở cuộc càn quét, có khoảng 400 tên chủ yếu là lính Âu - Phi. Chúng chia thành nhiều mũi tiến vào làng, vừa lùng sục, vừa sẵn sàng nổ súng gây tội ác. Lực lượng du kích của ta tổ chức đánh trả, diệt và làm bị thương 7 tên địch. Bọn địch đã giết hại một số dân thường và đốt cháy nhiều ngôi nhà. Không thể đương đầu với một lực lượng quá mạnh của địch, nhiều cán bộ, du kích và đồng bào ra rút xuống hầm bí mật. Tiểu đội du kích do đồng chí Nguyễn Công Thi chỉ huy, rút vào núi đá Bờ Hồ, nơi có nhiều bà con đang ẩn nấp trước đó. Từ trên các điểm cao, quân giặc dùng ống nhòm, phát hiện trên đồng trống hướng di chuyển của du kích. Chúng lập tức tập trung quân bao vây toàn bộ khu vực từ núi đá Bờ Hồ, hang Cập Kẹ đến hang Đồng Thống. Khoảng 10 giờ sáng cùng ngày, tại núi đá Bờ Hồ, cuộc chiến đấu không cân sức giữa ta và địch đã diễn ra. Tiểu đội du kích của ta có 12 đồng chí, nhưng chỉ có khoảng một nửa số được trang bị vũ khí, gồm súng Mút- cơ - tông và súng trường Bi, loại vũ khí đã cũ kỹ và lạc hậu. Quân giặc có hàng trăm tên, được trang bị vũ khí hiện đại, đang khép kín vòng vây xung quanh núi đá. Từ các vị trí trên núi, đội du kích của ta đã nổ súng tiêu diệt được mọt số tên địch, song do lực lượng mỏng, vũ khí thô sơ không thể ngăn cản được sự điên cuồng của chúng. Địch tập trung hỏa lực bắn vào núi đá. Nhiều binh lính địch tìm cách trèo lên núi, ném lựu đạn và mìn cháy vào các hang đá, khe đá nghi có người ẩn nấp. Các đồng chí Lê Văn Lưu, Trần Văn Cống, Đoàn Thị Đầm hy sinh, đồng chí Trần Văn Hấn bị thương và bị địch bắt. Cuộc chiến đấu giữa du kích và quân Pháp diễn ra trong thời gian ngắn. Quân giặc đã phát hiện rất nhiều người dân đang ẩn nấp trong hang núi, giặc Pháp vẫn thẳng tay bắn giết những người dân vô tội trong tay không có vũ khí. Chúng tràn vào Hố Cả, một hang đá lớn có hàng chục đồng bào ta đang ẩn nấp. Giặc Pháp thu rơm rạ ngoài đồng, vào xóm gần đó dỡ nhà dân, lấy củi, gỗ mang về chất xung quanh một số ngách hang nghi có người ẩn nấp rồi hun đốt tiếp. Nhiều người bị chết vì đạn bắn thẳng của địch. Có người bị chết cháy vì ngọn lửa do địch gây nên. Rơm rạ dùng để trải chỗ nằm, nhiều thóc lúa đang cất giấu trong hang, gặp mìn cháy của địch dễ dàng bắt lửa, tạo nên sức nóng khủng khiếp, khiến nhiều người buộc phải rời khỏi chỗ ẩn nấp và lọt vào tay địch. Cuộc thảm sát dã man của giặc diễn ra từ trưa ngày 24/1/1949 (tức ngày 26 tháng Chạp năm Mậu Tý) kéo dài đến chiều hôm đó. Hàng chục người dân Liên Khê bị giặc Pháp bắn chết hoặc cắt cổ, thân xác nằm xung quanh Bờ Hồ gần chân núi. Ngày hôm sau, 25/01/1949, (tức ngày 27 tháng Chạp năm Mậu Tý), ca nô giặc từ sông Đá Bạc đổ thêm quân tiếp viện. Chúng tiếp tục bao vây, đốt hang và phục bắt những người còn sống sót từ trong núi thoát ra. Đêm 25/01/1949, mặc dù địch vẫn đang bao vây nhưng một số người ẩn nấp trong núi tìm cách thoát khỏi vòng vây của địch. Đồng chí Đoàn Hữu Nguyện, nguyên Bí thư Chi bộ Đảng Vũ Hồng Thạch đã nhận Quyết định của cấp trên điều về huyện Yên Hưng công tác, nhưng bị mắc lại vì trận càn của Địch. Từ núi đá Bờ Hồ, lợi dụng màn đêm, đồng chí bí mật rời sang hang Thung gặp đồng chí Nguyễn Công Phiên đồng chí Nguyễn Văn Trình bàn các biện pháp đối phó với âm mưu của địch. Ngày 26/1/1949, cuộc càn quét của địch đã kéo dài sang ngày thứ 3. Dường như đã đạt được mục tiêu đề ra, khoảng 4 giờ chiều, quân địch bắt đầu rút lui, nhưng ở núi Ngã Ba, một toán địch vẫn còn nán lại nằm chờ phục kích.Thấy tình hình đã yên, một số người dân ẩn nấp ở hang Cống Đá tìm cách trở về làng, bị bọn địch phục kích ở núi Ngã Ba phát hiện và nổ súng làm ba người bị chết trên cánh đồng Thá Ngang. Sau khi toàn bộ quân địch rút hết, ngay trong đêm 26 và 27/01/1949, Nhân dân các thôn tập trung tìm kiếm, nhận dạng thân xác người thân bị giặc giết hại và khâm liệm, chôn cất cho những người đã chết. Như vậy, trong 3 ngày càn quét, giặc Pháp đã sát hại 72 người. Từ đó trở đi, ngày 26 tháng Chạp âm lịch hằng năm trở thành ngày giỗ trận chung của cả làng, để tưởng nhớ những người đã khuất và ghi sâu tội ác do giặc Pháp gây nên.

         Năm 1986, để khắc cốt ghi xương tội ác của giặc, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân trong xã đã xây dựng “Bia ghi tội ác” của thực dân Pháp ngay tại chân núi này, Trên mặt trụ hướng ra con đường dân sinh được khắc dòng chữ: “Tại nơi đây đã xảy ra cuộc tàn sát dã man. Bọn đế quốc Pháp trong ba ngày 26, 27 và 28 tháng Chạp, năm 1948 đã giết hại 72 người dân. Tội ác của chúng nhân dân ta khắc sâu đời đời”.

         Với những giá trị lịch sử to lớn đó, Ủy ban nhân dân thành phố đã ban hành Quyết định số 2425/QĐ-UBND ngày 09/10/2019 về việc xếp hạng di tích Hang Bờ Hồ xã Liên Khê là khu tích lich sử kháng chiến cấp thành phố. Từ đó, di tích lịch sử Hang Bờ Hồ không chỉ là nơi ghi dấu nỗi đau, lòng căm thù giặc Pháp xâm lược của mỗi người dân xã Liên Khê mà còn là niềm tự hào, là nơi giáo dục truyền thống cách mạng, tinh thần yêu nước đối với thế hệ trẻ của huyện Thủy Nguyên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước./.

Một số hình ảnh Lãnh đạo địa phương, Hội CCB, Đoàn thanh niên, trường THCS  liên khê thăm và thắp hương tưởng niệm tại Khu di tích

Học sinh trường THCS Liên Khê nghe kể chuyện truyền thống về Di tích Hang Bờ Hồ

BTV xã thực hiện.